همگن سازی شغل ها

از عوامل تشکیل دهنده شغل، برخی عوامل درونی هستند و برخی بیرونی، عوامل درونی، عوامل هستند که اگر آنها را تغییر دهیم یا از شغل حذف کنیم، ماهیت شغل دگرگون و یا از آن سلب ماهیت می شود، عوامل بیرونی، عواملی هستند که در صورت حذف یا تغيير آنها، ماهیت شغل باقی می ماند اما ممکن است در کارکرد آن تغییراتی حاصل شود

مثال : در یک اتومبیل سواری، نوع خاصی از موتور لازم است تا آن اتومبیل به حرکت در آید (اتومبیل با خصلت «حرکت»، اتومبیل است. حال اگر موتور را برداریم، اتومبیل ماهیت وجودی خود را از دست می دهد و دیگر اتومبیل نیست، یا اگر بر روی همین اتومبیل، موتور یک خودروی بزرگ را قرار دهیم، باز هم قادر به حرکت نیست (مگر آنکه با تمهیدات فنی پیچیده ای، موتور را با اتومبیل متناسب کنیم.)

موتور برای اتومبیل، عامل درونی است

در همین اتومبیل قطعات، ادوات و لوازمی وجود دارد که با حذف و یا با تغيير در آن ها، بازهم اتومبیل ویژگی قبلی خود را حفظ می کند، مانند رنگ بدنه، صندلی ها، درها و نظایر آن ها.

در مورد مشاغل هم چنین وضعیتی مصداق دارد، می توان گفت عامل مهارت، در مورد شغل به مثابه موتور برای اتومبیل است، مهارت از عوامل اصلی درونی شغل است و هر چه مشاغل تخصصی تر شوند. مهارت به عنوان عامل درونی مصداق بیشتری می یابد. در مقابل، شرایط محیطی، از عوامل بیرونی شغل محسوب می گردند. اگر چه ممکن است در مواردی، شرایط محیطی، بر شغل حاکم بوده و با آن ملازمه داشته باشند مانند کار در تونل زیر زمینی معدن که در آنجا وجود غبار و رطوبت غير قابل اجتناب است. اما در چنین موردی، این عوامل ناظر به تمام مشاغلی است که در تونل زیرزمینی انجام می شوند و ذاتی یک شغل خاصی نیستند این عوامل را که وجود آنها با انجام وظایف شغلی ملازمه دارد می توان به عوامل درونی عام تعبیر کرد.

اینکه چه نوع عواملی درونی و چه نوع عواملی بیرونی به حساب آیند، بستگی به شرایط کار نوع فعالیت و سطح توقعات از شغل و سادگی و پیچیدگی آن دارد.

عوامل درونی و بیرونی شغل را می توان در تقسیم بندی زیر تا حدی نشان داد

– عوامل درونی خاص : عواملی که با حذف آن ها، شغل ماهيتاً نفی می شود، (موضوعیت شغل منتفی است) مانند آنکه، لزوم دانستن رانندگی را از شغل راننده جدا کنیم.

– عوامل درونی عام : عواملی که خاص شغل نیست. اما با آن ملازمه دارد مانند عوامل غبار و گازهای خاص در فضا و رطوبت در مورد مشاغل تونل زیرزمینی و یا عامل وجود اشعه در مورد مشاغل مرتبط با رادیوگرافی.

– عوامل بیرونی خاص: عواملی که با حذف یا تغییر آنها شغل ماهيتاً تغییر نمی کند اما در شکل و نحوه کار تغییر ایجاد می شود. مثل حمل بار با دست که در صورت تبدیل آن به حمل با وسایل مکانیکی، ماهیت شغل محفوظ است اما نحوه انجام کار تغییر می یابد.

– عوامل بیرونی عام : عواملی که با حذف یا تغییر آنها، در ماهیت و نحوه انجام کار تغییری ایجاد نمی شود. اما تاثیر عوامل محیطی بر شاغل دستخوش تغییر می شود مثل نصب دستگاه تهویه در سالن مکانیکی و یا استفاده از ماسک برای کارگران در سالن حلاجی (ریسندگی) برای پیشگیری از عوارض ناشی از ذرات معلق در هوا.

با تعریفی که از عوامل درونی بدست آمد، می توان گفت مشاغلی که دارای عوامل درونی خاص یکسان (و یا با مشابهت تام) باشند قابل همگن شدن هستند به عبارت دیگر هر چه عوامل درونی شغل ها با یکدیگر نزدیکتر باشند، قابلیت همگن شدن بیشتری دارند.

همگن سازی یعنی ادغام مشاغلی که دارای ویژگی درونی مشترک بوده و نام گذاری آن ها با یک عنوان عام میسر است . بدین ترتیب می توان گفت :

بنابراین می توان گفت: همگن سازی یعنی ادغام شغل هایی که دارای شرح وظایف مشابه و نزدیک به هم بوده و مهارت برای انجام آنها مشترک و یکسان است. در مشاغل ساده یا طبقات اولیه شغلها، همگن سازی عملی تر است اما در مشاغل تخصصی ممکن است این امکان کمتر وجود داشته باشد.

البته در مثال های بالا، ممکن است برخی مشاغل با توجه به نوع وظایف خاص و نیز تشخیص مدیریت عالی موسسه، قابل همگن کردن نباشند، ضمن آنکه بسیاری مشاغل دیگر هم می توانند در یک واحد وجود داشته باشند که قابلیت همگن سازی را دارا باشند.

منبع : کتاب ارزشیابی و طبقه مشاغل استاد ابوالقاسم کرم بیگی