شُغل یا پیشه فعالیتی منظم است که در ازای دریافت پول انجام میشود. یک فَرد عموماً یک شغل را با کارمندی، داوطلبی، یا شروع کسبوکار آغاز میکند. مدتزمان یک شغل میتواند از یک ساعت (درمورد کارهای خاص) تا تمام طول عمر (مثلاً در مورد برخی قاضیها) به درازا بکشد. اگر یک فرد برای نوع مشخصی از شغل تربیت شده باشد، بدان حرفه یا پیشه میگویند. مجموعهٔ شغلهای یک فرد در طول زندگی، سوابق شغلیِ آن فرد را تشکیل میدهد.
انسانها برای تامین معاش زندگی به درآمد نیاز دارند و برای کسب درآمد به شغل. طبیعی است که این واژه برای همهی ما مهم و کلیدی باشد.
شغل یکی از کلمات کلیدی در اقتصاد و کسب و کار است و سیاستمداران مدام از تعداد شغلهایی که ایجاد کردهاند یا ایجاد خواهند کرد حرف میزنند.مدیران سازمانها و کسب و کارها نیز یکی از افتخارات خود را ایجاد شغل میدانند.
در این مقاله دربارهی اصطلاحاتی مثل شغل، شاغل، موقعیت شغلی، فرصت های شغلی صحبت می کنیم و تلاش می کنیم شما با مفهوم آنها آشنا شوید.
وقتی از مدیریت منابع انسانی حرف میزنیم، نخستین مفهومی که با آن درگیر میشویم “شغل” است.رابطهای که یک شرکت، کسبوکار یا سازمان را به کارکنان خود ارتباط می دهد شغل است و تقریباً هیچکس حاضر نیست بدون عنوان شغلی مشخص با یک مجموعه کار کند. چون با مشخص شدن شغل و عنوان شغلی، تعهدات فرد به یک سازمان و متقابلاً تعهدات آن سازمان به فرد روشن تر میشود.
خیلی از اصطلاحات تخصصی مدیریت منابع انسانی هم به نوعی با واژهی شغل ساخته شدهاند: «موقعیت شغلی، فرصت شغلی، رضایت شغلی، عملکرد شغلی، شرایط احراز شغل، مسیر شغلی و …»
پس اگر قرار است به عنوان کارشناس یا مدیر منابع انسانی فعالیت کنید، باید پیش از هر چیز مفهوم شغل را بشناسید و با ماهیت شغل آشنا باشید. همهی مباحث و اصطلاحاتی که در مدیریت منابع انسانی مطرح میشوند، فقط زمانی معنا پیدا میکنند که ابتدا تعریف شغل برای شما روشن شده باشد.
تعریف شغل چیست؟ به چه کسی شاغل میگوییم؟
بسته به اینکه به سراغ چه فرد یا نهادی بروید، تعریف شغل و شاغل متفاوت خواهد بود. به عنوان نقطهی شروع، میتوانیم به سراغ مرکز آمار ایران برویم.
واضح است که مرکز آمار ایران به واسطهی وظیفه و مأموریتش باید اصطلاحات مختلف را تعریف کند تا بتواند آنها را اندازه گرفته و گزارشهای دورهای خود را ارائه دهد. مرکز آمار ابتدا تعریف کار را ارائه کرده و بر اساس آن شغل و شاغل را هم تعریف کرده است:
تعریف کار (مرکز آمار)
هر فعالیت اقتصادی فکری یا بدنی است که به منظور کسب درآمد (نقدی و یا غیرنقدی) صورت پذیرد و هدف آن تولید کالا یا ارائه خدمت است.
تعریف شاغل (مرکز آمار)
افراد ۱۰ ساله و بیشتر (حداقل سن تعیین شده) که در هفتهی تقویمی قبل از هفتهی آمارگیری (هفتهی مرجع) طبق تعریف کار، حداقل یک ساعت کار کردهاند و یا به دلایلی، به طور موقت کار را ترک کرده باشند.
همانطور که میبینید، تعریف شاغل از نظر مرکز آمار ایران بسیار سهلگیرانه است. در حدی که اگر شما تمام سالهای قبل را بیکار باشید و در هفتهی گذشته مثلاً یک بار یک نفر را سوار خودرو خود کرده و از او کرایه گرفته باشید، در گروه “افراد شاغل” قرار میگیرید.
اگرچه این نوع تعریف شغل و شاغل میتواند برای اقتصاددانها و آمارگیران به کار بیاید، اما برای یک مدیر منابع انسانی چندان مفید نیست. پس بهتر است به سراغ تعریفهای دیگر برویم.
سازمان بینالمللی کار (ILO) تعریف متفاوتی از کار و شغل دارد که به آنچه ما در جامعه به عنوان شغل میشناسیم نزدیکتر است:
تعریف کار (سازمان بینالمللی کار)
هر فعالیتی که توسط هر فردی با هر سن و هر نوع جنسیت با هدف تولید کالا یا ارائهی خدمت انجام شده و خودش یا دیگران از آن بهرهمند شوند کار محسوب میشود. «رسمی یا غیررسمی بودن» و نیز «قانونی یا غیرقانونی بودن» در تعریف کار لحاظ نمیشود.
ضمناً هر کاری که شما انجام میدهید و دیگران نمیتوانند به جای شما برای شما انجام دهند، کار محسوب نمیشود (خوابیدن، نظافت، گذران اوقات فراغت …).
تعریف شغل (سازمان بینالمللی کار)
شغل مجموعهای از وظایف و فعالیتهاست که بر عهدهی یک فرد قرار میگیرد تا آن را برای یک واحد اقتصادی انجام دهد. شغل زمانی معنا پیدا میکند که “استخدام” وجود داشته باشد.
معیار شمردن شغل هم، شمارش تعداد واحدهایی است که فرد برای آنها کار میکند.پس اگر فردی یک کار مشابه را برای سه کارفرما یا شرکت یا مجموعهی مختلف انجام میدهد، سهشغله محسوب میشود.
اگر چه تعریف سازمان بینالمللی کار کمی شفافتر از تعریف مرکز آمارگیری ایران است، اما همچنان برای اقتصاددانها، آمارگیران و سیاستگذاران اقتصاد کلان مفید است و ما در فضای کسب و کار به تعریف شفافتری نیاز داریم. تعریف زیر میتواند برای یک مدیر منابع انسانی مفید باشد :
تعریف شغل در قانون کار
- منظور از شغل عبارت است از وظايف مستمر مربوط به پست ثابت سازماني، يا شغل يا پستي كه به طور تمام وقت انجام ميشود. (تبصره ۲ قانون ممنوعيت تصدي بيش از يك شغل مصوب ۱۱/۱۰/۱۳۷۳)
- شغل عبارت است از مجموع وظايف و مسئوليتهاي مرتبط و مستمر و مشخصي است كه از طرف سازمان امور اداري و استخدامي كشور به عنوان كار واحد شناخته شده باشد. (از ماده ۷ قانون استخدام كشوري مصوب ۳۱/۳/۱۳۴۵)
- عبارت است از مجموعه وظايف مرتبط و مشخصيكه از سوي بانك بهعنوان كار واحد شناخته شده و براي پست سازماني در نظر گرفته شده باشد. (بند ب ماده ۱ آييننامه استخدامي نظام بانكي جمهوري اسلامي ايران مصوب ۲۶/۱۱/۱۳۷۹ هيأت وزيران)
- عبارت از مجموعه وظايف و مسئوليتهاي مرتبط و مستمر و مشخصي است كه از طرف سازمان به عنوان كار واحد شناخته شده است. (بند ت ماده ۱ آييننامه حقوق و دستمزد كاركنان سازمانهاي مناطق آزاد تجاري صنعتي جمهوري اسلامي ايران مصوب ۱۹/۱/۱۳۷۵ هيأت وزيران)
- شغل كارمندي كه عبارت است ازمجموعه وظايف و اختيارات مشخصي كه در جداول سازماني براي كارمندان پيشبيني ميشود. (بند ۲ ماده ۱۹ از قانون ارتش جمهوري اسلامي ايران مصوب ۷/۷/۱۳۶۶)
- شغل مشترك كه عبارت است از مجموعه وظايف و اختيارات مشخصي كه در جداول سازمان با اين عنوان تعيين شده و منحصر به نظاميان يا كارمندان نبوده و قابل تخصيص به هر دو ميباشد. (بند ۳ ماده ۱۹ از قانون ارتش جمهوري اسلامي ايران مصوب ۷/۷/۱۳۶۶)
- شغل نظامي كه عبارت است از مجموعه وظايف و اختيارات مشخصي كه در جداول سازمان براي نظاميان پيشبيني ميشود. (بند ۱ ماده ۱۹ قانون ارتش جمهوري اسلامي ايران مصوب ۷/۷/۱۳۶۶)
تعریف علمی شغل
گروهی از وظایف به هم مرتبط برای به انجام رساندن یک هدف مشخص را شغل می گویند. که در ازای انجام آن به فرد پرداخت می شود. کار عبارت است از وظایف، مسئولیت ها و عناصر عملکردی که :
- تعریف مشخصی دارد
- انجام شدنی، قابل اندازه گیری و امتیازدهی است.
شغل با موقعیت شغلی چه تفاوتی دارد؟
تفاوت شغل (Job) و موقعیت شغلی (Position) را میتوان با یک مثال ساده توضیح داد:
یک موسسهی آموزش زبان را در نظر بگیرید که بیست معلم زبان را استخدام کرده و به کمک آنها دورههای آموزش زبان را برگزار میکند. این موسسه یک مدیر، یک حسابدار، دو منشی و یک مسئول نظافت و خدمات هم دارد.
به فرض اینکه همهی این معلمها وظیفهی یکسانی بر عهده داشته باشند و کلاسهای مشابهی برگزار کنند میتوان گفت در این موسسه پنج شغل وجود دارد: “مدیر، حسابدار، معلم، منشی و نظافتچی”
اما این موسسه بیستوچهار موقعیت شغلی ایجاد کرده است.
اگر به این مثال توجه کنید، تفاوت شغل و موقعیت شغلی برایتان بسیار شفاف خواهد شد. شغل یعنی مجموعهای از کارها و فعالیتها و وظایف و مسئولیتهای مشخص که ما برای آن یک عنوان انتخاب میکنیم: حسابدار، دندانپزشک، ویزیتور، تکنسین جوشکاری، ویرایشگر صدا، تولیدکننده محتوا، بهیار، متصدی امور مالی، تایپیست، انباردار، مدیر فروش و مانند اینها.اما برای هر شغل در یک سازمان ممکن است چند موقعیت شغلی وجود داشته باشد.
پس مثلاً ممکن است شما شغل ویزیتور را در واحد فروش تعریف کرده و پنج نفر را برای شغل ویزیتوری استخدام کنید. در این حالت شما، پنج «موقعیت شغلی» در واحد فروش دارید که همهی آنها به «شغل ویزیتوری» اختصاص دارند.
البته در ردههای بالاتر معمولاً تعدد موقعیت شغلی بر یک شغل مشخص کمتر میشود. مثلاً شغل مدیرعامل، اغلب صرفاً یک موقعیت شغلی ایجاد میکند و نه بیشتر.
منظور از فرصت شغلی چیست؟
فرصت شغلی یا Job Opportunity یعنی یک موقعیت شغلی که هنوز فرد مناسبی برای آن یافته و استخدام نشده است. وقتی فردی یک مجموعه را ترک میکند و یا اینکه یک موقعیت شغلی جدید تعریف میشود، میتوان گفت یک فرصت شغلی به وجود آمده است.
پس مثلاً اگر فردی میخواهد به کشوری دیگر مهاجرت کند، قاعدتاً به دنبال این نیست که در آن کشور چند موقعیت شغلی وجود دارد. بلکه سوالش این است که آیا فرصتهای شغلی به اندازهی کافی در کشور مقصد وجود دارد؟
یا اگر بخواهیم دقیقتر بگوییم: آیا در کشور مقصد، فرصتهای شغلی مناسب برای مهاجران وجود دارد؟
با توجه به این توضیح، مدیرعاملی که با افتخار در مصاحبهی تلویزیونی میگوید: “افتخار ما ایجاد فرصتهای شغلی است” حرف نادرستی زده است. قاعدتاً تمام آن فرصتهای شغلی پس از استخدام افراد مناسب از بین رفتهاند و آنچه باقی مانده، موقعیتهای شغلی است.
منظور از پست چیست؟
حالا که در بحث مدیریت منابع انسانی به تعریف شغل پرداختهایم، بد نیست به اصطلاح دیگری هم که تقریباً در همین فضا به کار میرود اشاره کنیم.
اصطلاح پُست (Post) در زبان فارسی رایج است و آن را در مصاحبهها و سخنرانیها زیاد میشنویم و میخوانیم. این اصطلاح به یک جایگاه در چارت سازمانی اشاره دارد؛ جایگاهی که میتوان یک فرد را به آن منصوب کرد.
در زبان عامه رایج است که اصطلاح پست را برای مقامهای میانی و ارشد در سازمانهای بزرگ و نیز بدنهی دولت و حاکمیت به کار میبرند.
زمینه شغلی (Career) چیست؟
زمینه شغلی یک سفر مادام العمر است که فرد مهارتها را در آن یاد میگیرد، با دانش و تخصص خود از آنها استفاده میکند و در زمینه یا صنعت خاصی برای کسب درآمد تجربه کسب میکند. فرد در یک حرفه سالهای زیادی را در یک زمینه یا بخش خاص صرف میکند و عملکرد خود را در نقشهای مختلف تجربه میکند تا رشد کند. همانطور که گفتیم این یک سفر طولانی است که با یادگیری یک مهارت و انجام عملی آن شروع میشود و با رشد فردی و ارتقای تواناییها ادامه پیدا میکند.
یک فرد ممکن است نقشهای زیادی در همان زمینه ایفا کند. مثلا میتواند حرفه خود را به عنوان یک حسابدار شروع کند، سپس با تجربه و مهارتهای بیشتر به نقش مدیر مالی و بعدا مدیر اجرایی برسد. سلسله مراتب در مسیر حرفهای بالا می رود؛ اما بدان معنا نیست که نمیتواند حرفه خود را تغییر دهد. گاهی اوقات یک مهندس در نهایت مدیر عامل شرکتی میشود که کاملا با شغلی که در ابتدا شروع کرده بود، متفاوت است؛ اما در همان زمینه (مثلا معماری و عمران) فعالیت میکند و در واقع حرفه مشابهی محسوب میشود.
یک حرفه شامل تحصیل، آموزش و تجربه کاری است. شما باید در یک حرفه به این فکر کنید که چگونه میتوانید در کارتان رشد کنید یا به کار دیگری بروید.
مثلا یک فرد میتواند در حرفه مکانیکی فعالیت کند و پس از شاگردی کردن تبدیل به یک استادکار شود.
انواع مشاغل در ایران و جهان
در ادامه انواع مشاغل و دستهبندیهایی که بیشترین جستجو را دارند، بررسی میکنیم.
شغل های پردرآمد بدون سرمایه
داشتن سرمایه یکی از چالشهای اساسی برای افرادی که است که به دنبال راه انداختن کسب و کار هستند. برخی از افراد دوست ندارند برای بقیه کارمندی کنند و در عین حال سرمایه چندانی هم برای راهاندازی بیزینس خود ندارند. در ادامه چندین شغل عالی که به سرمایه بالایی نیاز ندارد را معرفی کردهایم.
- مشاغل فریلنسری مانند تولید محتوا، پروژههای تمام وقت یا پاره وقت در حوزههای مختلف
- پرستاری از کوکان و سالمندان
- نگهداری از حیوانات خانگی
- آشپزی، پاک کردن، خرد کردن و سرخ کردن سبزی، تولید ترشی، خیارشور، رب و …
- همکاری در فروش یا افیلیت مارکتینگ
- بازاریابی آنلاین
- طراحی گرافیک
- آموزش آنلاین مهارتهای مختلف
- ناخن کاری یا فعالیت در سالهای زیبایی
- رانندگی در اسنپ
- ادمین پیج اینستاگرام
- اینفلوئنسر مارکتینگ
- سرمایهگذاری در بورس، فارکس و کریپتوکارنسی
- فروش آنلاین
- عکاسی از طبیعت و پرتره
- پرورش گل و گیاه
شغل های پردرآمد خانگی
بسیاری از مشاغلی که در بخش قبلی معرفی کردیم برای فعالیت در منزل هم مناسب است. تنها باید به شرایط منزل، زمان کافی و استعداد خودتان نگاهی بیندازید و ببینید که آیا میتوانید با توجه به شرایط و تواناییهای خود آنها را انجام دهید. کسب و کارهای کوچک پرسود خانگی خیلی متنوع هستند. مثلا :
- تایپ کردن
- آموزش خصوصی به صورت حضوری یا آنلاین
- آموزش دیدن و تبدیل شدن به کارشناس سئو و انجام دورکاری
- ادیت فیلم و ویدئو
- پرورش گیاهان دارویی و قارچ
- بستهبندی در منزل
- ترجمه
- بلاگری و اینفلوئنسری
- طراحی گرافیک
- بافت تابلو فرش
- تهیه کیک، شیرینی، دسر و فینگر فود و فروش آن
- ساخت و فروش صنایع دستی
- آموزش نقاشی، خطاطی و هر هنری که بلد هستید
- مدیریت شبکههای اجتماعی
- طراحی وبسایت و کدنویسی
- طراحی UI و UX سایت و اپلیکیشن
- طراحی نرم افزار
- ساخت انیمیشن، موشن گرافیک و استاپ موشن
- خرید و فروش بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال
- چاپ سیلک
- ویراستاری
شغل هایی که باعث مشهور شدن میشود ؟
برخی از مشاغل با وجود جذابیت زیادی که دارند، ناشناخته هستند و حتی ممکن است کسی از وجود آن شغل یا افرادی که در آن زمینه فعالیت میکنند، خبر نداشته باشند. اما برعکس مشاغلی هم هستند که افراد مشغول در آن را بسیار مشهور میکنند. این افراد میتوانند در سطح شهر، کشور یا بینالمللی شهرت پیدا کنند. مشاغلی مانند:
- بازیگری، کارگردانی و مشاغل مربوط به سینما
- نویسندگی
- خوانندگی، نوازندگی و آهنگسازی حرفهای
- ورزشکاران حرفهای
- مجریان تلویزیونی
- مدیران کمپانیهای بزرگ
- مدیران دولتی و سیاستمداران
- مدلینگ
- بلاگرها و اینفلوئنسرها
شغل های هیجان انگیز چه مشاغلی هستند؟
برخی از مشاغل شامل یک سری وظایف روتین و معمول هستند که باید هر روز انجام شوند. اما مشاغلی هم هستند که هیجان زیادی دارند و حتی گاهی خطرناک هستند. برخی هم خیلی عجیب و جالب هستند. برخی از این مشاغل را در ادامه معرفی میکنیم:
- آتش نشانی
- خلبان و مهندس پرواز
- پلیس
- شیشه پاک کن آسمانخراشها
- کارگران ساختمانی
- دکل بندها و کارگران دکلهای تلفن همراه
- کارگران خطوط برق فشار قوی
- خنثی کنندگان مین
- قطع درخت و هیزم شکنی
- ماهیگیری در دریا و اقیانوس
- معدنچی
- آموزش به شیرها
- آنالیزور طعم شکلات، آدامس و آبنبات
- ساقدوش عروس
- پرورش سگ موج سوار
- عکاس مراسم عروسی در مناطق جذاب و زیبای جهان
- ترساندن بقیه با گریم زامبی در مهمانیها
- راهنمای صعود به اورست
- باستانشناسی
- تست کننده تخت خواب
- آنالیزور توفان
- غواصی
- فضانوردی
- بدلکاری
- رانندگی کامیون روی یخ
- فعالیت در زمینه بورس و رمزارزها
- تماشای تلویزیون برای ارائه نظر به شرکت نتفلیکس
- مسابقات فرمول ۱
- سه چرخه Google برای فیلمبرداری و نقشهبرداری سه بعدی گوگل ارث
- پروفسور بازی و تحقیق در مورد نحوه تفکر کودکان
- نگهداری از دیواره بزرگ مرجانی در استرالیا
- تستر سرسرههای آبی
- مراقبت از پاندا
- تستر تخت خوابهای لوکس
- ارزیابی و بازبینی گجتها
- خنده درمانگر
- بغل کن حرفهای
- متخصص مزه
- نویسنده نامههای بابانوئل
- روانشناس حیوانات
- تستر بازیهای رایانهای
- ارزیابی برندها در شبکههای اجتماعی
- بازبین هتل
- جهانگرد حرفهای
- منتقد فیلم
- سرگرم کردن افراد در کشتیهای تفریحی
- جوینده توپ گلف
- برنامه ریز جشن سلبریتیها
ایران به چه شغل هایی نیاز دارد ؟
مسلما یک سری از مشاغل در کشورهای دیگر وجود دارند و هنوز در ایران تعریف نشدهاند یا متخصصان زیادی در آن زمینه وجود ندارد. در ادامه تعدادی از نیازهای شغلی پنج سال آینده ایران را معرفی میکنیم. مشاغلی که در آینده به متخصصان بیشتری نیاز دارند یا رشد و پیشرفت چشمگیری خواهند داشت و ورود به آنها درآمد فوقالعادهای دارد.
- رباتیک و متخصص ماشین لرنینگ
- برنامهنویسی و تولید اپلیکیشن
- تولید محتوا، کپی رایتینگ و تبلیغنویسی
- پرستاری و مراقبت از سالمندان
- فیزیوتراپی
- دندانپزشکی
- فشن و طراحی لباس
- تولید انرژی و ذخیره آن
- کشاورزی مدرن
- گردشگری، توریسم، هتلداری و …
- حفاظت از محیط زیست
- مشاور شخصی و مالی
شغل های لوکس و پر درآمد
در این بخش یک لیست از مشاغل لاکچری در ایران را معرفی میکنیم:
- کارآفرینی
- رهبری تورهای گردشگری لاکچری
- مشاور خانههای لوکس
- مشاور فشن
- نوشتن اپلیکیشنهایی که سبک زندگی لاکچری را آموزش میدهند یا بررسی میکنند
- شرکتهای خدماتی لوکس
- هوشمندسازی خانهها و اقامتگاهها
- پزشکی و جراحی
- دندانپزشکی
- داروسازی
- برنامهنویسی
- بازیگری
- مدلینگ
- وکالت
- تربیت حیوانات خانگی
- برگزارکننده مراسم
- کیترینگ و شیرینی فروشی آنلاین
- پخت و ارسال غذاهای کرهای (آنلاین شاپ)
- طراح بازیهای ویدئویی
- طراح مراسمهای لوکس
- مربی اتومبیلرانی
- آرایشگر حیوانات خانگی
- راه اندازی یک شرکت دیجیتال مارکتینگ
این مشاغل واقعا جالب هستند. یکی از مزایای اصلی برخی از این شغلها این است که لازم نیست تخصص خاصی داشته باشید و با آموزش و کارآموزی همه فوت و فن کار را یاد میگیرید. همچنین برخی از آنها مثل طراح و برگزارکننده مراسم یا طراحی اپلیکیشن بسیار پردرآمد هستند و بهترین شغل ازاد در ایران محسوب میشوند.
معرفی شغل های آزاد و شغل های فنی پردرآمد
مشاغل فنی و شغلهایی که با فناوری و تکنولوژی در ارتباط هستند، همیشه بازار کار دارند. در ادامه تعدادی از مهمترین شغل های فنی پردرآمد در ایران را معرفی کردهایم:
- تعمیرات موبایل و وسایل الکترونیکی
- تعمیرات لوازم خانگی
- تعمیر ایسیو خودرو
- برقکاری ساختمان و صنعتی
- متخصص پی ال سی
- نصب کولر گازی و پکیج دیواری
- نصب و تعمیرات دوربین مدار بسته
- تعمیرات بردهای الکترونیکی
- هوشمندسازی ساختمان
شغل هایی که در ایران نیست !
به نظر شما ایران به چه شغل هایی نیاز دارد ؟ خیلی از مشاغلی که به تازگی در کشورهای پیشرفته باب شدهاند و بسیار پردرآمد هستند، هنوز در ایران جای کار دارند. مشاغلی مثل
- متخصص هوش مصنوعی
- متخصص ماشین لرنینگ
- صرافی ارز دیجیتال
- متخصص اینترنت اشیا
- متخصص بلاکچین
- کارآگاه داده
- فروش هوش مصنوعی
- دستیار هوش مصنوعی
- تحلیلگر سایبری
- همصحبتی با افراد
- تحلیلگر کوانتومی ماشین لرنینگ