کارهای سخت و زیان آور کارهایی است که در آن عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی، بیولوژیکی محیط کار غیراستاندارد بوده ودر اثر اشتغال بیمه شده تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیتهای طبیعی ( جسمی و روانی ) در وی ایجاد می شود که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن باشد.
- کار در معادن اعم از تحت الارضی یا سطح الارضی که ایجاب می نماید کارگران در تونل ها و راهروهای سر پوشیده به استخراج بپردازند.
- کار استخراج شامل جدا کردن یا منفجر ساختن مواد از سطح کار، حمل مواد عملیات مربوط به انفجار، اداره تأسیسات آب و برق در داخل معدن و به طور کلی هر گونه مباشرت و نظارتی که ایجاب نماید کارگر در تونل ها، راهروها یا میله های معدن انجام وظیفه نماید، می باشد.
- حفر قنوات و چاه ها و فاضلاب ها و تونل های زیر زمینی و کار در مخازن سر بسته.
- تخلیه و حمل مواد مذاب از کوره های مشغول به کار و کار مستمر در مجاورت کوره های ذوب به نحوی که کارگر در معرض مستقیم حرارت یا بخارات زیان آور متصاعد از کوره باشد.
- کارگرانی که مستقیماً و مستمراً در امرتولید درکارگاه های دباغی، سالامبورسازی و روده پاک کنی اشتغال دارند و کار مستمر در گندابروها، جمع آوری، حمل و دفن زباله شهری.
- کار کارگرانی که مستمراً به امر جمع آوری و انتقال و انبار کردن کود (نظافت مستمر طویله، اصطبل، سالن های پرورش طیور) در واحدهای دامداری و طیور اشتغال دارند.
- کار مستمر و مداوم در فضای باز و در ارتفاع بیش از پنج متر از سطح زمین بر روی دکلها، اتاقک های متحرک، داربست ها و اسکلت ها.
- کار مداوم برروی خطوط و پستهای انتقال برق با فشار شصت و سه کیلوولت و بالاتر.
- مشاغل شن پاشی، پخت آسفالت دستی، قیرپاشی و مالچ پاشی.
- عملیات جوشکاری در داخل مخازن.
- کارهایی که استمرار آنها موجبات ابتلا به بیماری ها حاصل از اشعه را فراهم می آورد، نظیر کار با مواد رادیواکتیو و قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونساز به تشخیص مراجع ذی صلاح و به استناد قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب جلسه مورخ بیستم فروردین ماه ۱۳۶۸ مجلس شورای اسلامی.
- کار در محل های با فشار محیط بیش از حد مجاز از قبیل غواصی.
- کار مستمر در محیط هایی که با وجود رعایت مقررات حفاظتی و ایمنی موجبات بیماری های گوشی و یا کری کارگر را فراهم سازد.
- کار در امور سمپاشی باغات و اشجار و مزارع و ضدعفونی اماکن و طویله ها و آشیانه های مرغداری در زمان سمپاشی.
- کار کارگرانی که مستقیماً در امر تولید و ترکیب سموم و حشره کش ها اشتغال دارند در زمان انجام کار.
- کار با وسایل دارای ارتعاش درحدی که برای سلامتی کارگر زیان آور باشد
مشاغل سخت و زیانآور به دو دسته تقسیم میشوند: نخست مشاغلی که ذاتاً جزو مشاغل سخت و زیان آور نیستند به عبارتی مشاغلی که صفت سخت و زیانآوری با ماهیت آن شغل وابستگی دارد اما با به کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر مناسب از سوی کارفرما میتوان سختی و زیانآوری آنها را حذف کرد مثل تراشکاری و، جوشکاری و….در این گروه کارفرمایان کارگاههای دایرمکلفند ظرف دو سال از تاریخ ابلاغ تصمیم قطعی کمیته یا شورا حسب مورد نسبت به سالم سازی، کاهش آلایندهها، ایمنسازی عوامل و شرایط محیط کار مطابق حد مجاز و استانداردهای مشخص شده در قانون کار و آییننامههای مربوط (مصوب شورای عالی حفاظت فنی) و سایر قوانین موضوعه در این زمینه اقدام کنند.
دوم مشاغلی که ماهیتاً سخت و زیان آورند و با به کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی از سوی کارفرما، صفت سخت و زیانآوری کاهش یافته اما همچنان سخت و زیانآوری آنها حفظ میشود مثل غواصی و کار در معادن. در تطبیق و تشخیص این مشاغل گروه توسط کمیتههای استانی ماهیت شغل و عدم امکان رفع صفت سخت و زیانآوری ملاک عمل است .
افرادی که حداقل 20 سال متوالی و 25 سال متناوب در کارهای سخت و زیان آور (مخل سلامتی) اشتغال داشته و در هر مورد حق بیمه مدت مذکور را به سازمان تامین اجتماعی پرداخته باشند، میتوانند تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند ، هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان آور با ضریب (1.5) سال محاسبه خواهد شد.
بیمه شدگان شاغل در کارهای سخت و زیان آور و کارفرمایان پس از دریافت فرم مربوطه از ادارات کل تعاون ، کار و رفاه اجتماعی محل سکونت یا اشتغال و تکمیل آن می بایست تقاضای خود را طبق فرم شماره 1 و کارفرمایان کارگاه یا سایر مراجع مدعی سخت وزیان آور بودن شغل یا مشاغل کارگاه تقاضای خود را طبق فرم شماره 2 به اداره کل تعاون ، کار و رفاه اجتماعی استان یا اداره تعاون ، کارو رفاه اجتماعی شهرستان محل اشتغال خود تحویل و رسید دریافت نمایند .
پس از ارائه درخواست ، کمیته استانی با تطبیق شغل یا مشاغل مندرج در فرمهای شماره( 1 یا 2 )وبا توجه به مشاغل سخت و زیان آورموضوع ماده 11 و گزارش کارشناسان موضوع ماده 2 آئین نامه در مورد سخت و زیان آور بودن یا نبودن هر یک از شاغل ذکر شده درفرم تقاضا اظهار نظر نموده و طی فرم شماره 3 جهت بررسی سایر شرایط و اقدامات بعدی مراتب را به شعبه تامین اجتماعی محل پرداخت حق بیمه ارسال و رونوشت نامه نیز برای اطلاع بیمه شده یا سایر افراد متقاضی فرستاده می شود
الف ـ وظایف کمیتههای بدوی استانی به شرح زیر میباشد:
١ـ بررسی، تطبیق و تشخیص مشاغل سخت و زیانآور با مواد این آییننامه که توسط بیمه شده، کارفرما، وزارت خانههای بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، کار و امور اجتماعی و سازمان تأمین اجتماعی و تشکل ها به عنوان مشاغل سخت و زیانآور معرفی شده و اعلام نتیجه به متقاضی و سازمانهای ذیربط از سوی رئیس کمیته بدوی.
٢ـ رسیدگی مواردی که با اتخاذ تدابیر لازم حالت سخت و زیانآوری شغل یا مشاغل از بین رفته و در زمره مشاغل عادی درآمدهاند و اعلام آن به مراجع ذیربط به منظور حذف امتیازاتی که به کار سخت و زیان آور تعلق گرفته است.
٣ـ اجرای سیاستها و مصوبات شورای عالی حفاظت فنی.
ب ـ وظایف کمیتههای تجدیدنظر استانی عبارت است از رسیدگی، اظهارنظر و تصمیمگیری در خصوص اعتراض به آراء کمیتههای بدوی استانی موضوع ماده (٨)
این آییننامه که توسط بیمه شده یا کارفرما درخواست گردیده است و اعلام نتیجه به متقاضی و سازمانهای ذی ربط از سوی رئیس کمیته تجدیدنظر.
١ـ ایام زیر چنانچه در فواصل اشتغال به کارهای سخت و زیانآور واقع شود، به عنوان سابقه اشتغال در کارهای سخت و زیان آور محسوب میگردد.
الف ـ تعطیلات هفتگی
ب ـ تعطیلات رسمی
ج ـ ایام استفاده از مرخصی استحقاقی
د ـ ایام استفاده از مرخصی بابت ازدواج یا فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان به مدت ٣ روز با دریافت دستمزد در مورد مشمولان قانون کار.
هـ ـ ایام استفاده از مرخصی استعلاجی یا استراحت پزشکی اعم از اینکه حقوق ایام مزبور توسط کارفرما پرداخت شود و یا اینکه بیمه شده از غرامت دستمزد ایام بیماری استفاده کرده باشد.
و ـ تمام یا قسمتی از خدمت نظام وظیفه در جبهههای نبرد حق علیه باطل یا حضور داوطلبانه در جبهه.
ز ـ دوران اسارت یا محکومیت سیاسی که بیمه شده بر اساس آن به عنوان آزاده شناخته شده باشد حسب تقاضای وی.
٢ـ ایام و موارد زیر چنانچه در فواصل اشتغال بیمه شده به کارهای سخت و زیانآور واقع شود، موجب زایل شدن توالی اشتغال در کارهای سخت و زیانآور نمیگردد.
الف ـ ایام خدمت وظیفه سربازی (دوران ضرورت و احتیاط) مشروط بر اینکه بیمه شده حداکثر تا دو ماه پس از پایان خدمت به کار سابق خود برگشته و یا اینکه در کار دیگری که سخت و زیانآور شناخته شده مشغول به کار شده باشد.
ب ـ دوران توقیف بیمه شده در صورتی که منتهی به محکومیت وی نگردد و یا اینکه کارفرما بر اساس تکلیف قانونی حقوق دوران مزبور را به بیمه شده پرداخت نماید.
ج ـ ایام حالت تعلیق که به واسطه عوامل قهریه طبیعی و یا حوادث و مخاطرات اجتماعی (مانند سیل، زلزله، جنگ و آتشسوزی) که خارج از اراده کارفرما و بیمهشده بوده و در نتیجه آن کارگاه به طور موقت تعطیل میگردد.
دـ ایام استفاده از مقرری بیمه بیکاری مشروط بر اینکه بیمه شده قبل از برقراری بیمه بیکاری در مشاغل سخت و زیانآور اشتغال به کار داشته و در حین مقرریبگیری و یا حداکثر تا دو ماه پس از اتمام دوره مزبور در مشاغلی که سخت و زیانآور شناخته شده مشغول به کار شده یا طبق این آییننامه بتواند بازنشسته شود.
هـ ـ ایام خدمت در جبهه که به تایید مراجع ذیصلاح رسیده باشد.
و- دوران اسارت یا محکومیت سیاسی که بیمه شده براساس آن به موجب قانون آزاده شناخته شده باشد.
زـ ایام بلاتکلیفی بیمه شده که مستند به آرای صادره از سوی مراجع حل اختلاف و یا سایر مراجع قانونی منجر به صدور رای بازگشت به کار یا پرداخت حقوق ایام مزبورشده باشد.
ح ـ ایام استفاده از غرامت دستمزد ایام بیماری که در فاصله زمانی ١٠/٥/٨٤ تا ٤/١/٥٩ واقع شده باشد.
ط ـ غیبت غیر موجه حداکثر به مدت ده روز در سال در مورد کارگاههای مشمول قانون کار یا براساس مقررات انظباطی، تخلفاتی و یا استخدامی مربوط در کارگاههای غیر مشمول قانون کار که منجر به اخراج، انفصال موقت و یا دایم نشده باشد.
ی ـ مدت یک ماه استفاده از مرخصی بدون حقوق موضوع ماده ٦٧ قانون کار.
٣- ایام و موارد زیر چنانچه در فواصل اشتغال بیمه شده به کارهای سخت و زیانآور واقع شود توالی اشتغال او را از بین برده و موجب تناوب اشتغال وی میگردد.
الف ـ استفاده از مرخصی بدون حقوق به مدت بیش از دو ماه به هر منظور و تحت هر عنوان علاه بر مرخصی مندرج در بند ی ردیف ٢ این ماده.
ب ـ اخراج، استعفا، انفصال و بازخریدی مشروط بر اینکه حداکثر تا دو ماه در مجموع پس از تاریخ موارد مزبور در مشاغلی که سخت و زیان آور شناخته شده مشغول به کار نشده یا طبق این آیین نامه نتواند بازنشسته شود.
ج ـ اشتغال در کارها و مشاغل عادی به مدت یک ماه.
د – اشتغال در حرف و مشاغل آزاد به مدت یک ماه
هـ ـ بیمه اختیاری به مدت یک ماه
وـ بیکاری بدون دریافت مقرری بیکاری بیش از دو ماه
زـ سایر موارد مشابه
ابتد باید در خصوص اصلاح عناوین شغلی در اداره کار منطقه شکایت کنند سپس رای را اجرا نمایند و از سازمان تامین اجتماعی درخواست تغییر عناوین را نمایند سپس درخواست بازنشستگی را تنظیم نمایند.
اگر بیمه شده در فواصل اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور به خدمت سربازی برود و تا دو ماه پس از پایان خدمت به کار سابق خود برگردد مدت آن جزو مشاغل سخت و زیان آور است همچنین در صورتی که خدمت سربازی در زمان جنگ و خط مقدم جبهه باشد با ضریب 1.5 محاسبه میشود.
خیر، بازنشسنگی بر مبنای تقاضای پرسنل مشمول میباشد فقط در خصوص آقایان و خانم ها بعد از 60 و 55 سال در صورت ادامه بعد از 5 سال ,کارفرما می تواند بصورت یکجانبه تقاضای بازنشستگی نماید.
به استناد ماده 64 قانون کار مرخصی استحقاقی سالیانه کارکنان بدون در نظر گرفتن ایام تعطیل ، 26 روز کاری محاسبه می شود.لذا چنانچه تعطیلات رسمی بین روزهای مرخصی استحقاقی کارگر واقع گردد ، جزء مرخصی استحقاقی وی محسوب نمی شود.